Hoe vaak gebruiken we het woord egoïsme zonder een negatieve connotatie? Zover ik mij kan herinneren zelden. Egoïsme is zelfzuchtig, niet-sociaal en vooral gericht op het zelf. In de dagelijkse praktijk beschouwen we een egoïst al snel als iemand die het eigenbelang ten koste laat gaan van anderen. Een egoïst denkt alleen aan zichzelf. Een synoniem voor het woord is zelfzucht wat zich het beste laat omschrijven als een sterke zucht naar het eigen gewin te streven. De Dikke van Dale komt niet met een andere uitleg dan wat gangbaar is in onze spreektaal. Letterlijk is de verklaring ‘zelfzucht, baatzucht, de levenshouding van wie bewust op kosten van de gemeenschap voor het eigen welzijn zorgt’.[1] Ook vanuit de filosofie horen we geen harde tegenspraak op dit geluid. De filosoof Christian Wolff gebruikte in de zeventiende eeuw de term als aanduiding voor de leer die het bestaan van andere wezens als illusoir of twijfelachtig beschouwt. In de achttiende eeuw duikt de term op bij de filosoof August Comte die de term systemisch als tegenpool van altruïsme gebruikt. Thomas van Aquino deed een beroep op een andere blik en stelde dat egoïsme te maken heeft met de zorg voor het zelf, iets wat naast de zorg voor anderen van waarde was. Zijn zienswijze heeft niet veel invloed gehad, zoals we tegenwoordig nog merken. Vanaf Thomas Hobbes hielden moraalfilosofen zich bezig met het probleem van egoïsme en naar de wijze waarop de effecten van dit fenomeen beteugeld konden worden[2].
Emmanuel Levinas geeft ons in Totaliteit en Oneindigheid een andere kijk op egoïsme. Net als de termen het Zelf, le même, de scheiding, gebruikt hij egoïsme om het Ik aan te duiden. Met de wijze waarop hij het woord egoïsme duidt, lijkt hij te zeggen dat we deze term moeten begrijpen als een voorwaarde van de relatie met de Andere. Waarom onderstelt Levinas dit en welke betekenis krijgt de term egoïsme bij hem? Hoe kunnen we egoïsme begrijpen als geluk of genieting? Dit vanuit de premisse dat Levinas de Ander hoger stelt en over de Ander praat als gelaat, dat hem woordeloos uitlegt waar zijn plicht zit?[3] Hoe verhoudt dit laatste tot egoïsme?
[1] Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, p. 704
[2] Een korte schets uit Woordenboek Filosofie, p. 160
[3] https://www.youtube.com/watch?time_continue=48&v=tQPjVT3WU5I&feature=emb_logo